Naturalne leczenie produktami pszczelimi – tajemnice apiterapii

Pszczoły to niezwykłe stworzenia, które fascynują nas zarówno pod względem swojej pracowitości, jak i zdolności do tworzenia produktów o wyjątkowych właściwościach zdrowotnych, takich jak miód, pyłek pszczeli czy propolis. To właśnie te surowce wykorzystuje się w jednej z najstarszych metod leczniczych – apiterapii. Czym dokładnie jest, skąd się wywodzi i jak wpływa na zdrowie? Wyjaśniamy to poniżej!

Apiterapia – co to jest?

Niemal każdy z nas choć raz sięgnął po herbatę z miodem i cytryną przy pierwszych objawach przeziębienia. Chętnie korzystamy też z pyłku pszczelego czy propolisu, traktując je jako naturalne wsparcie odporności. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę, że wszystkie te sposoby są częścią apiterapii.

A czym w ogóle jest apiterapia? To wywodząca się z medycyny naturalnej metoda wspierania zdrowia, leczenia i profilaktyki różnych zaburzeń i schorzeń z wykorzystaniem produktów pszczelich, takich jak miód, pyłek pszczeli, propolis, pierzga, mleczko pszczele czy jad pszczeli.

Każdy z tych produktów ma unikalne właściwości i zastosowanie. Współczesna apiterapia łączy tradycyjną wiedzę z badaniami naukowymi, dzięki czemu coraz więcej osób traktuje ją jako skuteczne i naturalne uzupełnienie leczenia konwencjonalnego.

Historia apiterapii

Pierwsze wzmianki o stosowaniu produktów pszczelich w celach leczniczych pochodzą już ze starożytnego Egiptu. Papirus Ebersa z około 1550 roku p.n.e. zawiera setki receptur z miodem, a greccy lekarze, tacy jak Hipokrates czy Galen, opisywali lecznicze działanie miodu i jadu pszczelego. Od wieków wiedziano, że to, co daje nam ul, ma wyjątkową wartość.

W średniowieczu i później produkty pszczele wykorzystywano głównie w medycynie ludowej, jednak dopiero w XIX wieku zaczęto szerzej analizować ich działanie. Filipo Terč, słoweński lekarz, uznawany jest za ojca apiterapii w Europie. Prowadził badania nad zastosowaniem jadu pszczelego w leczeniu reumatyzmu, a jego prace stały się inspiracją dla kolejnych badaczy.

Elementy apiterapii

Podstawowym elementem apiterapii jest stosowanie produktów pszczelich. Są to:

• Miód – powstaje z nektaru kwiatów lub spadzi, które pszczoły magazynują w plastrach. Miód pomaga wzmacniać odporność, działa antybakteryjnie, łagodzi stany zapalne oraz wspiera układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy.

• Propolis – znany też jako kit pszczeli, powstaje z żywic roślinnych zmieszanych ze śliną i woskiem pszczelim. Pełni w ulu funkcję naturalnej bariery ochronnej. Działa przeciwdrobnoustrojowo, wspiera odporność, przyspiesza gojenie ran i łagodzi stany zapalne skóry oraz błon śluzowych.

• Pyłek pszczeli – to drobne ziarenka zbierane z kwiatów i formowane w kulki przez pszczoły, będące wartościowym źródłem białka, witamin i antyoksydantów. Produkt ten stymuluje układ odpornościowy, działa przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie oraz wspiera wątrobę, układ krążenia i regulację poziomu cholesterolu.

• Pierzga – powstaje z pyłku pszczelego. Pszczoły mieszają go z miodem, śliną i woskiem, a następnie pod wpływem naturalnej fermentacji zmienia się w pożywny, bogaty w białko i składniki odżywcze produkt. Pierzga wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz wspomaga regenerację organizmu i układ krążenia.

• Mleczko pszczele – to odżywcza substancja produkowana przez młode pszczoły, będąca głównym pokarmem larw i królowej, bogata w białka, aminokwasy, witaminy i składniki mineralne. Wspiera leczenie stanów zapalnych i ran, działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo oraz poprawia funkcje układu nerwowego i zdolności poznawcze.

W apiterapii stosuje się także jad pszczeli. Bywa wykorzystywany jako wspomaganie leczenia bólu stawów czy schorzeń reumatycznych. Jest to jednak dość kontrowersyjna metoda, ponieważ jej stosowanie wiąże się z ryzykiem reakcji alergicznych, dlatego jad pszczeli stosuje się wyłącznie pod kontrolą specjalistów i w odpowiednio dobranych dawkach.

Innym ciekawym, choć wciąż mało popularnym elementem apiterapii jest uloterapia. Polega ona na przebywaniu w specjalnych drewnianych domkach, które w bezpieczny sposób łączą się z ulami. Uważa się, że zapach ula oraz charakterystyczne bzyczenie pszczół działają na człowieka kojąco i uspokajająco.

Warto też wspomnieć o wosku pszczelim, który znajduje szerokie zastosowanie w pielęgnacji skóry i aromaterapii. Dodaje się go do kremów, toników, szamponów czy balsamów, a także wykorzystuje do produkcji świec, które stanowią naturalną alternatywę dla tradycyjnych świec parafinowych.

Leczenie produktami pszczelimi – jak robić to mądrze i skutecznie?

Produkty pszczele są znane z wysokiej zawartości prozdrowotnych związków takich jak:

• polifenole,
• flawonoidy,
• aminokwasy,
• węglowodany,
• olejki eteryczne,
• kwasy tłuszczowe,
• kwasy organiczne,
• witaminy (witamina C, E, K, A i witaminy z grupy B),
• składniki mineralne (żelazo, cynk, miedź, magnez, wapń).

Można je stosować doustnie – na przykład w formie naparów, nalewek czy suplementów – albo miejscowo, jako składnik maści i kosmetyków pielęgnacyjnych. W zależności od rodzaju różnią się one właściwościami oraz zawartością poszczególnych składników odżywczych, dlatego każdy z nich może wspierać organizm w nieco inny sposób.

Aby apiterapia przyniosła oczekiwane efekty, warto dostosować poszczególne produkty do indywidualnych potrzeb organizmu. Pamiętaj jednak, że wszelkie wyroby pszczele powinny być traktowane jako element wspierający zdrowie, a nie jako zamiennik właściwego leczenia. Ich stosowanie najlepiej łączyć ze zdrową, zrównoważoną dietą, regularną aktywnością fizyczną oraz odpowiednią ilością snu.

Kiedy stosować apiterapię?

Wszelkiego rodzaju produkty pszczele mogą stanowić naturalne wsparcie organizmu w okresach osłabienia lub przy niektórych dolegliwościach. Warto po nie sięgać szczególnie w przypadku:

• sezonowych infekcji,
• spadków odporności,
• stanów zapalnych gardła i dróg oddechowych,
• problemów trawiennych i zaburzeń żołądkowo-jelitowych,
• stanów zapalnych skóry, zaczerwienień, ran czy podrażnień,
• okresu rekonwalescencji po chorobach lub osłabieniu organizmu,
• stanów wzmożonego wysiłku umysłowego, stresu i zmęczenia psychicznego.

Oprócz tego warto, aby uwzględniały je w diecie osoby aktywne fizycznie (zwłaszcza miód czy pyłek pszczeli). Zawierają one składniki, które wspomagają regenerację po intensywnym wysiłku i pomagają uzupełnić m.in. węglowodany.

Kto powinien korzystać z apiterapii?

Z dobrodziejstw, które oferują nam pszczoły, warto, aby korzystały osoby z osłabioną odpornością, które są bardziej podatne na infekcje dróg oddechowych i mają skłonność do przewlekłych stanów zapalnych.

Leczenie produktami pszczelimi mogą także stosować osoby borykające się z problemami skórnymi, takimi jak trądzik, egzema czy drobne uszkodzenia naskórka, a także osoby cierpiące na dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w tym zaburzenia trawienia czy niestrawność.

Oprócz tego apiterapia może przynieść korzyści osobom z podwyższonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Produkty te, np. pyłek pszczeli lub propolis, pomagają utrzymać prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia dzięki właściwościom przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym i regulującym metabolizm lipidów.

Przeciwwskazania do stosowania apiterapii

Pomimo licznych właściwości prozdrowotnych, produkty pszczele nie są odpowiednie dla wszystkich i w niektórych sytuacjach ich stosowanie może wymagać szczególnej ostrożności.

Dotyczy to zwłaszcza osób, które wcześniej doświadczyły reakcji alergicznych po kontakcie lub spożyciu produktów pszczelich – w takich przypadkach należy bezwzględnie zrezygnować z ich stosowania, ponieważ mogą wywołać silne reakcje, w tym groźne wstrząsy anafilaktyczne.

Produkty pszczele nie są wskazane dla niemowląt i małych dzieci, a w przypadku kobiet w ciąży i karmiących ich przyjmowanie warto skonsultować z lekarzem. Ostrożność powinny zachować również osoby z cukrzycą, chorobami nowotworowymi oraz przyjmujące leki immunosupresyjne.

Bibliografia:

1. El-Didamony S. E. i in., Bee products: An overview of sources, biological activities and advanced approaches used in apitherapy application, Biotechnology Reports 44 (2024) e00862.
2. Shan J. i in., The Modern Development of Apitherapy: The Integration of Traditional Wisdom and Modern Technology — Taking the Global Promotion of 39 Apitherapy Network as an Example, APIS2025 Volume 2 Issue 1; page 37.
3. Weis W. A. i in., An overview about apitherapy and its clinical applications, Phytomedicine Plus 2 (2022) 100239.